سلماسدا محرملیک مراسیمینه بیر باخیش
دکتر توحید ملکزاده دیلمقانی
کاظم عباسی
قایناق شخصلر:
حاج آللاهوئردی عباسی (دوغوم ایلی و یئری، ساواد، ایش)
فاطمه حبیبزاده (دوغوم ایلی و یئری، ساواد، ایش)
محبوب شمستمر (دوغوم ایلی و یئری، ساواد، ایش)
توپلاما زامانی و یئری: 1374، سلماس
بو مقاله نین بیلگیلری توپلاما تاریخیندن اون ایللر اؤنجهنی نظرده توتاراق قایناق شخصلردن سوروشولوب، الده ائدیلمیشدیر. بونا گؤره ده بوگونکو دوروم ایله توتوشدوردوقدا فرقلرین اولدوغو قاچینیلمازدیر. اؤزللیکله نوحه اوخویانلار قونوسوندا بوگونون دورومو چوخ فرقلی ساییلیر. ها بئله آدیلاری گئدن بعضی شخصلر، ماتریاللارین توپلاندیغی زامان یاشاماقدا اولسایدیلار دا، بو گون دونیالارینی دگیشمیش اولا بیلرلر.
سلماسدا، اؤنجه لر، محرم آیینا 10-15 گون قالان، محرملیگین قاباغینا چیخسینلار دئیه، مچیدلری قارالار، یاشیللار، عَلَملر و بایراقلار ایله یئنی شکیل و دوزن وئریب، اوخوماغا حاضر ائدردیلر. محرم آیینین قاباغینا چیخماق، اوروجلوق آیی کیمی، آذربایجانین باشقا شهرلرینده ده واردیر؛ اؤرنک اوچون، تبریزده اون گون محرملیگه قالان، یئنی یئتمه لرین اشتراکی ایله شاخسئی دستهلری چیخار. آنجاق مراسیملرین اساس باشلانقیجی، باشقا سؤزله مچیدلرین اوخوماغی، محرم آیینین بیریندن اولور.
محرمین بیریندن امامین شهید اولان (عاشورا) گونونه کیمی هر گون بیر نفره حصر اولوب، اونون احوالاتیندان دئمک عمومی بیر دب کیمی سلماسدا کئچیریلن مراسیملرده گؤرونمکده دیر. بو کیمی احوالات دین عالیملری طرفیندن منبر اوستونده، هابئله منبرین آیاغینا دوران مرثیه (روضه) اوخویانلارین طرفیندن دیله گلیب، نوحه اوخویانلارین سؤیلهدیکلری نوحهلرین مضمونونو تشکیل ائدر. آنجاق محرمین دوققوزونجو (تاسوعا) گونو ابوالفضل حضرتلرینه، اونونجو (عاشورا) گونو ایسه امام حسینه حصر ائدیلیبدیر.
بو اون گون ایچریسینده مچیدلرده هر گئجه عالیملرین دانیشیقلاریندان و مرثیه اوخویانلارین کربلا احوالاتینی حزین سس ایله تصویره چکیب، اشتراک ائدنلری آغلاتدیقدان سونرا، مچید ایچینده سینه یا ایسه زنجیر دستهلری ترتیب ائدیلیر. سلماسدا نوحهلرین ریتمی و اوندان آسیلی اولارق زنجیر و سینه وورماق «اوچ ضرب»دیر. بو ریتم اورمودا دا یاییقیندیر، آنجاق تبریز، خوی و سلماسین باشقا قونشو شهرلرینده «ایکی ضرب» سیستمی واردیر.
سلماسدا دسته لرین گئجه واقتی ائشیگه چیخما رسمی یوخدور؛ تکجه باش یارمانین یاساق اولمادیغی دؤنمده، شاخسئی-واخسئی (باش یارانلار) دسته لری گئجهلر محلله لره چیخارمیشلار. البته دئدیکلره گؤره چوخ اؤنجه لر زنجیر و سینه دسته لری ده محلله لره چیخیب، باشقا دسته لر ایله ده اوز به اوز گلدیکده ایسه داعوا دوشوب، بیر بیرینین داوول، عَلَم و بایراقلارینی آلارمیشلار؛ آنجاق بو دبین آرادان قالدیریلدیغیندان چوخ زامان کئچیر.
ایندیلیک سلماسدا زنجیر و سینه دستهلری تاسوعا و عاشورا گونلری محللهلره چیخیب، خییاوانلاری دولانیرلار. بو دستهلرین قاباغیندا قوربان نذری دئین عایله لر قوربانلیقلارینی کسرلر؛ ساری شیله، سود و شربت نزر دئینلر ایسه بونلاری مراسیمده اشتراک ائدنلر آراسیندا پایلایارلار. دستهلر حاجتلری اولان ائولر، هابئله سلماسین خستهخاناسی اؤنونده دایانیر، اشتراک ائدنلر اللرینی گؤیه قالدیریب، حاجتلر دیلهدیکده «آمین» یا ایسه «قبول اولسون» دئیرلر.
سلماسدا امام حسین-ین تعزیه مراسیمینده ایشلنن موسیقی آلَتلری داوول ایله چارپانا(سنج)دیر. آنجاق اؤنجهلر بو کیمی مراسیملرده طبل، قرهنئی (کلارینت)، شیپور، چارپانا آلَتلریندن یارارلانارمیشلار.
دسته نین سینه و زنجیر ووران صفلرینین اؤنونده امام حسین-ین آز قوشونونو خاطیرلادان بیر چوخ عَلَملر آراسیندا سوداَمرجه شهید اولان «علی اصغر»ی گؤز اؤنونه گتیرن باشدا دولاندیرماق اوچون حاضیرلانمیش بئشیک واردیر. بونلارین (علملر و بئشیکلرین) یانیندا امام حسین-ین آتی «ذوالجناح»ی تمثیل ائدن، ساواش میدانیندان چیخمیش بیر آت کیمی بَزنن آت گؤرونور. اشتراک ائدنلردن بیر نئچه یئنی یئتمه اوغلان اوشاغی «آت»-ا دوغرو گئدرک بو شعری اوخویارلار:
«فاطمه نور-ی عینی
حسین قدرت-ی لیلی
هاردا سالدین حسینی
سنه قوربان ذوالجناح
***
ندن شئیها چکرسن
گؤز مئیدانه تیکرسن
هانی بابامین باشی
سنه قوربان ذوالجناح»
سونرا « سنه قوربان ذوالجناح» دئیرکن اللرینی آتین باشینا چکرلر. بوندان سونرا نئچه آددیم دال-دالی گئدیب، یئنه «آت»-ا دوغرو گلرلر. عاشورا گونلری ایسه آتین آلنینا ال چکمک یئرینه، باشینا سامان سپرلر.
سلماسدا، آذربایجانین دؤرد بیر یانیندا اولدوغو کیمی، عاشورا گونو مراسیمی داها اطرافلی کئچیریلیر. سینه و زنجیر دسته لری باشلارینا کول یاخمیش حالدا (ایندیلر یئرینه یئتیریلمیر) محلله لری گزیر، سونوندا شهرین قبیرستانلیغینا گئدیب، نهایتده هر دسته (هیات) اؤز مچیدینه قاییدیر. کفن گئیمیش قمه وورانلا (باش یارانلار) بللی یئرلرده توپلانیب، اورکلره شور سالاراق، باشلارینی یارارلار. خسته خانادان گلن اکیپ ایسه بونلاری پانسمان ائتمکده یاردیم ائدر. البته بو دب زامانلا اویغون اولمادیغیندان دولایی، 1372-جی ایلدن یاساق اولوب، آرادان قالدیریلیبدیر.
عاشورا گونو سلماسین ایکی فرقلی منطقهسینده و بعضی قصبه و کندلرینده (کؤهنه شهر، ساورا، گولاوزان، حَبَشی و...) شبئه مراسیمی ده کئچیریلر. اؤنجهلر شبئه کئچیریلن کندلر «کؤهنه شهر، گولاوزان، خهنهیه (خانقاه)، ساورا (سوره) و اوله» ایمیش، آنجاق بو گون همین مراسیمین ان اؤنملی یئرلریندن کؤهنه شهر، گولاوزان، بیرده حَبَشی-نی آد وئرمک اولار.
عاشورا گونو ناهاردان سونرا سلماس بؤلگه سینین بوتون مچیدلرینین هیاتلری و دسته لری، شهردن و کندلردن، کؤهنه شهره ساری یوللانیب، اورادا اولان امامزادانین زیارتینه گئدرلر. بو زامان کؤهنه شهرده قارایا بورونوب، یاسا باتمیش انسان دنیزی یارانیر. بو بؤیوکلوک و عظمت یادداشلاردان سیلینمهین بیر صحنه کیمی آلقیلانیر.
امام حسینه حصر اولونان مراسیملر امامین اوچونه کیمی مچیدلرین ایچینده اولاراق، داوام ائدیب باشا چاتار. آنجاق قیرخ گون سونرا، اربعین-ده مچیدلرین ایچینده کئچیریلن مراسیملر یئنه تکرار اولار.
مراسیملرده ان اؤنملی رولو اوینایانلاردان بیری مرثیه و نوحه اوخویانلاردیلار. اسکیدن سلماسین دگرلی مرثیه (روضه) اوخویانلاری اولموشدور. بونلارین ایچینده «شمسی ماللا» سئحر ائدیجی سسی ایله هله ده خاطیرهلرده یاشاییر. دئدیکلره گؤره «شمسی ماللا» مرثیه اوخوماغا باشلایاندا جماعت قان آغلایاردی. یئنه ده، دئدیکلره گؤره، قاجار شاهی «محمدعلی شاه»-ین بو ماحالدا یئر-یوردو اولدوغونا گؤره کؤهنه شهرده ایکن بیر مرثیه اوخویان ایستهییر. «شمسی ماللا»-نی آپاریرلار. «محمدعلی شاه» اونون سسینی دینلهدیکده، اونا «شمس الذاکرین» لقبینی وئریر. «شمس الذاکرین»-ین اوغلو اولمادیغیندان سوی (عایله) آدی اونودولوبدور آنجاق قیز نوهسی هلهلیک دیریدیر.
سلماسین باشقا مرثیه اوخویانلاریندان «حاجی میرمحمود رضوی»، «حاجی میرمهدی سیدباقری»، «حاجی ماللا عباس قاره ای» و«حاجی ماللا اسماعیل نجفی» اولموشلار. حاجی میر مهدی-نین اوغلو «حاجی میرهادی» ایندیلیک سلماسدا روحانیدیر.
سلماسدا دگرلی مرثیه اوخویانلار اولسالاردا، نوحه اوخویان او قدر ده اولمامیشدیر. بورادا محرملیک مراسیملری اوچون تبریز کیمی شهرلردن نوحه اوخویان گتیررمیشلر. آنجاق ایندیلیک قوجالمیش «میرجلیل صفوی» سلماسین اسکی نوحه دئینلریندن ساییلیر. هابئله «میرحسن هاشمی» ایله اوغلو «میراحمد» نوحه دئینلردن اولموشلار. «میراحمد» 1350-جی گونش ایلینده بیر ماشین تصادفی قضاسیندا، آتاسی «میرحسن» ایسه 1376 دا اجلین اوخونا توش گلیب، فانی دونیایا گؤز یومموشلار.