کلیسا هایی که در زمان فعالیت میسیونها در سلماس احداث شد
دکتر توحید ملک زاده دیلمقانی tohidmelikzade@yahoo.com
کلیسای ملحم
قدمت ساخت این کلیسا به 1880 میلادی می رسد . این کلیسا به توصیه میسیونرها مسیحی ساختهشد . بنا دارای پلان مستطیل شکل است . برخلاف اکثر کلیساها ورودی آن در جهت غربی نیست بلکه در جهت شمالی قرار دارد محراب آن در جهت مشرق زمین است .
کلیسای اختاخانا
قدمت ساخت این کلیسا به 1890 می رسد . کلیسا در اثر زلزله صدمه کلی دیده و مخروبه است .
این کلیسا شاید قدیمتیرین کلیسای سلماس می باشد که متعلق به ترکان گریگوری مذهب می باشد . این کلیسا در زمان شاه عباس تعمیر شد . سقف کلیسا بصورت طاق می باشد که پس ازاولین طاق یک گنبد مرتفع با دوازده نورگیر در آن قرار دارد . در ورودی کلیسا در جهت غربی و محراب در جهت شرق است . دو طاق کوچک قرینه در دو طرف محراب قرار دارند که یکی اطاق تعمید و دیگری اطاق خدمات است . محراب این کلیسا بصورت طاقنما اجرا شده است . می دانیم که طاق سیستم ساختمانی ترکان باستان می باشد طاقها از نوع بیضوی هستند که پس از مرمت شکل آنها عوض شده است . بنا یک بنای سنگی است که با سنگ لاشه و با ملات ماسه اهک اجرا شده است . پلان بنا مستطیل شکل است .در نزدیکی هفتوان یک سر در نسبتاً مرتفع در فاصله چند متری شمالی کلیاس قرار دارد که با تاتر معروف است. این بنا در اثنای اشغال آذربایجان توسط روسها به دست معماران آذربایجانی ساخته شده و متلق به سالهای بعد از 1914 می باشد . درسالهای اخیر در مجاورت این محل بشقابهای چینی و ظورف فلزی با ارم روس بدست آمده است . بنا یک بنای آجری است .
کلیسای مار گورگیز
بر اساس یک کتیبه مستقر در کلیسا ساخت این بنا به 40 سال قبل از هجرت پیامبر اسالم بر می گردد یعنی اواخر قرن 6 میلادی . که نادرست می باشد . چرا که اولین نسطوریهای آذربایجان در قرن هشتم هجری درزمان ایلخانیان ظاهر شد ه اند . این بنا در اوخر قرن نوزدهم ساخته شده است. از بنا فقط چهار اصلی سنگی باقی مانده سات و در نوع سنگ چینی آن در طی سالهای اخیر هیچ تغییری داده نشده است .
کلیسای مار سرکیس
تاریخ احداث ان کلیسا براساس تاریخ مندرج در کتیبه آن به سال 1896 میلادی می رسد . ساختمان کلیسا دارای پلان مستطیل شکل در ابعاد 30/7*5/12 سانتی متر می باشد . ورودی آن از سمت جنوب که دربالای در گاه تاریخ 1869 میلادی درروی تخته سنگ تراشیده بهشکل ذوذنقه حک گردیده که در سال احداث بنا را معلوم می نماید . فضای داخل شامل یکسالن مستطیل شکل است که بوسیله دو ستون چوبی مدور بر پایهه ای سنگی مربع شکل استوار گردیده که محل انجام مراسم مذهبی است . این فضا بوسیله پله های طرفین سکویی که یک متر بالاتر از سالن مذکور است . راه پیدا می کند که محل اجرا مراسم مذهبی توسط شخص روحانی است .مصالح به کار رفته د ربنا در قسمت پی از سنگها تراش دارد . در فرمهای مربع و مستطیل و پس از آن از خشت خام و اندود کاهگل در ساختمان کلیسا استفاده گردیده است . پوشش سقف از تیرهای چوبیاست . در داخل حیاط کلیسا سنگ قبرهایی ملاحظه می شود که دارای تاریخهای مربوط به سالهای 1837 ، 1890 ، 1893 ، 1914 ، 1917 میلادی می باشد .