به یاد دکتر جواد هیئت
دکتر توحید ملک زاده دیلمقانی[1]
در این دنیا انسانهای هستند که فوتشان یک خانواده را متأثر می کند بعضی انسانها هستند که خلاء شان شهر و محله ای را ناراحت می کند و انسانهایی هستند که یک ملت را متأثر کرده از صمیم قلب فقدانش را لمس می کند. وفات دکتر جواد هیئت نیز در 10 اوت 2014/ در باکو نیز از این نوع میباشد.
تاریخ آذربایجان تاریخی است پر از التهاب و دینامیک. نسلی از آذربایجان که مشروطیت و حکومت قانون را برای کل ایران به ارمغان آورد ولی همزمان اقتدارش را بر نهادهای حاکمیتی ایران قاجار از دست داد و ناخوداگاه وارد معرکه ای شد که هویتش را هم به چالش کشاند.
مشروطه خواهان باورشان هم نمی شد که روزی هویت آذربایجانی اشان مورد سوال جواب بشود و حتی دستاوردهایشان در طلب استقلال و آزادی مورد بی اعتنایی گردد. شیخ محمد خیابانی نیز به همین خاطر قیام کرد و با نطقهای غرایش دوباره مردم آذربایجان را به قیام علیه حاکمیت مستبدین داخلی و حاکمیت خارجی تشویق نمود و به همین خاطر مزدش را هم گرفت و کشته شد و امروز هم نه خیابان و نه کوچه ای به نام وی است و نه مدرسه ای و نه خانه ای یادگار او. آری خیابانی رفت و آذربایجان در تلاطم پیدا کردذن راهی نو برای بقا و حیات مجدد ماند.
رضا شاه آمد و اینبار تحقیر و حذف هویتی آذربایجانیان به صورت سیتماتیک و دولتی آغاز شد و رضاخان به راهنمایی آذربایجانیانی که بصیرت نداشتند تئوری یک شاه، یک ملت و یک زبان را به اجرا گذاشته و شروع به حذف عناصر فرهنگی آذربایجانیان کرد.
این عملکرد بیش از 15 سال طول کشید و در ظاهر با تهاجم شوروی به ایران و اشغال آذربایجان به اتمام رسید و بسیاری از فعالان آذربایجانی این بار راه را در مرام اشتراکی و سوسیال دموکراسی روسی دیدند و النهایه در این معرکه دهها هزار نفر آذربایجانی کشته شده، تبعید و یا فرار کرده و تجارت آذربایجان مختل و اقتصاد آذربایجان مضمحل گردید. هزاران آذربایجانی عازم تهران شد و اگر در زمان قاجار کاروان رجال سیاسی همراه با ولیعهد از تبریز عازم تهران می شد اینبار مفلوکین و بیچارگان آذربایجانی روانه پایتخت می گردیدند و مهاجرت معکوس از نقطه نظر کارایی و کاریزماتیکی به تهران از سالهای بیست شروع شد. تمام تحقیرهای فرهنگی که امروزه در قالب نمایش و پیام کوتاه میبینیم بیشتر از این سالها شروع شده است.
کم رجالی بودند که در این برهه هم فعال آذربایجانی باشند ولی جذب افکار شوروی آن زمان نگردیده وارد ماجراجویی های سیاسی رایج آن زمان نشوند. خانواده دکتر هیئت جزو این دسته معدود آذربایجانی بودند.
آن هنگام که بسیاری در بحبوحه تلاش نوشتن تاریخ و فرهنگ و گرفتن بودجه دولتی برای کارهای پژوهشی بودند آذربایجانیان سرگرم مبارزه برای آزادی و مساوات و عدالت برای کل ایرانیان بودند و چون فارغ شدند از مبارزات عدالت خواهانه آنچه که نبایستی شود را دیدند و مشاهده نمودند که به قول مولوی (خر برفت و خر برفت و خر برفت) . آن هنگام که دیگران مشغول تثبیت هویت خویش بودند بررسی تاریخ، فوللکور، ادبیات، مشاهیر آذربایجان به صورتی کاملا سیستماتیک و آکادمیک مورد غفلت پنجاه ساله فعالان آذربایجانی قرار گرفت و به قول یکی از فعالان فرهنگی آذربایجان : ( طوری شده بود که تاریخ ویتنام و مبارزات چریکی آمریکای لاتین را بهتر از تاریخ شهر و روستایمان می دانستیم.)
دکتر هیئت در این کوران حوادث وارد میدان شد و همراه با تعدادی انگشت شمار از هم فکرانش زیر هجمه ای از طرف چپهای آذربایجانی که منافع و مصلحت همه خلقها بر ایشان مهم بود الا ترکان و از دیگر سو آریایی پرستها ، به تأسیس مجله ای فرهنگی به نام وارلیق اقدام کرد.
مهم ترین هدف وارلیق پر کردن خلاء فرهنگی آذربایجانیان از نقطه نظر زاویه ترکی پژوهی بود.در مجله وارلیق بر خلاف تز رسمی مبنی بر آذری بودن زبان آذربایجان بر هویت ترکی مردم آذربایجان تأکید کرد. زبان ترکی مردم آذربایجان را از منظر حقیقی و آکادمیک مورد تأیید دانشمندان جهان بررسی و در کتاب تاریخ زبان و لهجه های ترکی به شکل زیبایی عالمانه به تصویر کشید.
در مقالات وارلیق به یاوه سرایانی که موضوع آذربایجان را امنیتی کرده و تحت آن به اشاعه شوونیسم آریایی می پرداختند جوابهای دندان شکن می داد معتقد بود که در چه زمانی آذربایجانیان بر خلاف مصلحت ایران عمل کرده اند و جز این بوده که هویت خود را فدای ایران آباد و آزاد کرده اند؟
عملکرد اکادمیک دکتر جواد هیئت ادعاهای افرادی را که مدعی گاف فرهنگی- تاریخی آذربایجان بودند را بطور جدی پریشان نموده و به تدریج مکتب وارلیق با ترکیب عالمانی آکادمیسین از قبیل دکتر نطقی، پروفسور محمد زاده، پروفسور بیگدیلی، صمد سرداری نیا و دیگران شکل گرفت.
عملکرد عملی این افراد سبب شد تا از دهه هفتاد به تدریج افرادی که در مکتب وارلیق تحصیل نموده بودند به نشر و اشاعه فرهنگ و زبان آذربایجان اقدام نموده و با تأسیس مجلات مختلف دانشجویی، محلی، استانی و سرتاسری در پاسداشت هویت و زبان ترکی اآذربایجان اقدام نمایند.
بی شک دکتر جواد هیئت از زمره دانشمندان چند وجهی آذربایجان محسوب می گردد که هم در پزشکی و هم در تورکولوژی جزو سرآمدان این علوم به شمار می آمدند. مکتب وارلیق کار خود را انجام داد و ماند ققنوس وارلیق های جدید و عالمان جدیدی از خاکستر این مکتب بر آمده امروزه به احیاء زبان و فرهنگ آذربایجان می پردازند.