نگاهی به تاریخ فعالیت های میسیونرهای مسیحی در آذربایجان قبل از جنگ جهانی اول

 

 

نگاهی به تاریخ فعالیت های  میسیونرهای مسیحی در آذربایجان قبل از جنگ جهانی اول

 

‏2004‏/11‏/05

 

دکتر توحید ملک زاده دیلمقانی                               [e-mail]                   

 

مسیحیان آذربایجان که همراه با هموطنانشان سالهای سال در کمال آرامش در اذربایجان می زیستند در بحبوحه آغاز قرن بیستم همراه با تشدید فعالیتهای میسیونهای مستقر در آذربایجان به تدریج از آذربایجانیان جدا شده و وارد ماجراجوییهایی شدند که قتل عام ترکان در آذربایجان و آناطولی نمونه هایی از اینها بود. این مقاله اشاره ایی گذرا به فعالیت این میسیونهایی دارد که به جز دعوت به آرامش وتبلیغ دین هر کاری علیه آذزبایجانیان  کردند.

جمعیت بازل

در سال 1831 میسیونر فاندر pfander در تبریز و اورمیه بین مسیحیان انجیل سریانی اعطا کرده بود. وی منسوب به جمعیت بازل بود. از پروژه های اینان گشایش میسیون در اورمیه بود که به سبب های تماماًسیاسی این میسیون باز شد و در سال 1836 ایستگاه میسیونری بازل در تبریز بسته شد.

 

میسیون پروتستان

در سال 1834 دکتر آشئل گرانت با میسیونر ژوستین پاکارد در اورمیه میسیون پروتستان را ایجاد کرد که در منطقه بیش از 80 سال اثر منفی برجای گذاشت . هدف اینان ایجاد پروتستان در فرهنگ مسیحیان بود که با ایجاد مدارس و مراکز آموزشی سعی در این امر می کردند. اینان با ایجاد زبان سریانی جدید نقطة عطفی در فرهنگ آشوریها بوجود آوردند.

پس از چندی یک چاپخانه ایجاد کردند که در آن یک مجله دینی چاپ می شد. طبیعی بود که مسلمانان  از این میسیون استقبال نکردند.

در شرایط معمول علاوه بر تبلیغ دین  مسیحیت گروهی از مبلغان به امور پزشکی نیز می پرداختند و به کار درمان و پیشگیری از بیماریها مشغول بودند. مدرسان و مبلغان گروه دیگر بودند که به امر آموزش کارکنان روحانی و غیره روحانی کلیسا می پرداختند. این مبلغان علاوه بر کارهای معمول خود ، تلویحاً‌در مورد ایالات متحد آمریکا به ععنوان سرزمین موعود تبلیغ می کردند. به همین دلیل کلیسای آنها به نام « کلیسای آمریکایی » معروف شد و بسیاری از فارغ التحصیلان آنها برای ادامة تحصیل و کسب تابعیت به آمریکا عزیمت کردند. میسیون شعبه آذربایجان ثروتمند و بزرگ بود.

پرسبیتری ها

در آستانة جنگ اول جهانی ، بیست ویک مبلَغ پرسبیتری همراه با فرزندان خود در اورمیه زندگی می کردند. علاوه  بر آن ، حدود دوازده میسیونر دیگر در تبریز زندگی می کردند. در اوایل 1895 م ، این میسیون 117 مدرسه در منطقه اورمیه تأسیس کرد و 2410 نفر که اکثراً‌ آسوری و ارمنی بودند در این مدارس مشغول تحصیل بودند . این میسیون همچنین یک بیمارستان برای آموزش پزشکی در اورمیه دایر کرد. کشیش ویلیام شد مهمترین مبلَغ پرسیبتری در طول جنگ اول جهانی در اورمیه بود.  همانطوریکه خواهیم دید وی در قتل عام مردم اورمیه شرکت مستقیم کرد و عاقبت موقع فرار ارامنه و آسوریها از اورمیه وی نیز با آنان اورمیه را ترک و در طول مسیر به سبب ابتلا به بیماری وبا جان خود را از دست داد.

در سال 1853 پس از آمدن میسیونرهای مختلف اروپایی به آذربایجان ، تعادل فرهنگی آذربایجان به نفع ارامنه و نسطوریها ( آسوریها ) به هم خورد. والی های آذربایجان به کرات از میسیونرهای مسیحی حمایت می کردند.

 

لازاریستها:

در سال 1840 لازاریستها به سوی کلدانیان که قبلاً‌به کلیسای رم پیوسته بودند روی آوردند. لازاریست ها کمتر از پروتستانها توانایی مالی داشتند. در قرن بیستم ، در آذربایجان در خسروآباد سلماس ، اورمیه و تبریز مقر گزیده بودند . اقدامات آنان گرچه در اورمیه نتیجه نداد ولی انها از اعتبار نمایندة آپوستولیک که از سال 1875- مقر او در اورمیه بود بهره می جستند.

آنگلیکان ها:

آنگلیکان ها هم در سال 1886 در اورمیه و در حکاری نزد مارشیمون مقر جستند.  آنان با نستوریان ( جیلوها ) در ارتباط مستقیم بودند. ولی پس از اینکه غرب آذربایجان در سال 1614 توسط روسها اشغال شد و کلیسای آشوریها به کلیسای ارتدکس روسیه پیوست این میسیون آذربایجان را ترک کرد.

لوتری ها

لوتری ها ( نوعی دیگر از پروتستانها ) هم شانس خود را در آذربایجان آزمودند.  یتیم خانه ای نیز در اورمیه باز کردند ولی در کاشان موفق نشدند.

میسیون روس

میسیون روس در سال 1898 در اورمیه پایگاهی باز کرد. در مراسم گشایش این میسیون علاوه بر کنسول  روس یک شرکت تجاری روس نیز شرکت داشت. در همان سال در اورمیه و سپس در سلماس روحانیون روس امضاهایی از نستوریان و کلدانیان را جمع آوری کردند که برای بهره جستن از محافظت آنان خود را آماده پیوستن به شورای کلیسایی روس اعلام می کند. به دنبال آن اسقف سپرغان ارتدوکس شد و به دنبال وی بیش از بیست هزار نفر از آسوریهای اورمیه و سلماس ارتدکس شدند. مذهب قدیم  آنان کلیسای قدیمی نستووری ، کاتولیک رومی و سریانی انجیلی بود. داستان زیر برای تغییر مذهب اسقف سپرغان نقل می شود:

اسقف کلیسای پاراندوز اورمیه و سولدوز « گابریل » که در روستای آردی چای می زیست با 14 کشیش برای سرکشی به مننطقه خود نوچه می رود. در راه برگشت به منزل خود ، شب در میان رئیس عشیرت کردها می ماند، فردای آنروز موقع بازگشت، رئیس عشیرت 20 سواری در معیت آنان می فرستد ولی مابین راه تمام کشیش ها کشته و بدنشان پاره می شود. بدین ترتیب اسقف سپرغان  به واسطة میرزه جوزف آرسانیس در پطرزبورگ ارتدوکس شد.

از سال 1823 در میان مهاجران مسیحی به روسیه ، کشیشهایی  نیز وجود داشت . در سال 18897 دو کشیش ارتدوکس به سپرغان آمدند. ویکتور میخائیلوویچ و کشیش آسوری کوایلاسارل شامون koilassarl şamun   از طرف ده هزار آشوری گاولان استقبال شد. اینان روستا به روستا گردش کرده و برای الحاق منطقه به کلیسای روس اممضا جمع کردند. هیچ کس قبل از امضا تردد نکرد زیرا این تصمیم یک راه نجات برای آنان بود.

در 25 مارس 1898 در پطروگراد یک مجلس با حضور ماریونان تشکیل و در کلیسای الکساندر نئوسکی با حوضه اسقفی 15 هزار نفری خود در مقامات روسی ارتدوکس شد. در این مراسم اسقف اعظم مسکو وکیف نیز حضور داشت. پس از چندی یک هیئت میسیونری به آذربایجان فرستاده شد. کنسول روس در تبریز به میسیونرها یک ضیافت داد. در میان مهمانان والی آذربایجان امیر نظام نیز حضور داشت. با سعی میسیونرها بیست ههزار آسوری از مذهبهای دیگر بریده ارتدوکس شد. یک کشیش آسوری منسوب به کلیسای لوتری آلمانی در مکتوبی به آلمان این حرکت را یک حرکت سیاسی دانسته و افزایش نفوذ روس را یادآور شد. در جنگ جهانی اول ابتدا کشیش سرژ serge رئسی میسیون بود سپس به علت اختلاف با کنسول روس تغییر یافت و کشیش پیمه ن piemen  جانشین وی شد و هر چه می توانست در مسلح کردن مسیحیان انجام داد.

میسیون کاتولیک 

میسیون کاتولیک  نیز که بوسیله لازاریست و خواهران سن ونسان اداره می شد و رئیس شان مسیو سونتاک Emile sontag بود. در تبریز و  سلماس شعبه ای داشتند و در اورمیه نیز میسیو سونتاک نماینده پاپ بود. وسایل مالی این میسیون کم بود. این میسیون در فرار ارامنه و آسوریها از اورمیه همراه آنان از اورمیه خارج نشدند. در جریان ورود عثمانیها به اورمیه دستگیر و میسیو سونتاک کشته شد.