سمبولیسم عدد نه در میان ترکان

                     در طول تاریخ، اعداد به انهاى مختلف انسان ها را به خود مشغول داشته و در این باره انسان ها نیز به تخیل و سمبولیزه کردن آنها پرداختنداند. اعدادى مانند 2 ، 3 ، 4، 7، 9 ، 12 ، 13 ، 40 از جمله این اعداد هستند. در این میان عدد 9 در میان ترکان باستان و ترکان معاصر از اهمیت فراوان برخوردار بوده و اصولاً زندگى ترکان بر مدار نه بوده است. دقیقاً علت تقدس عدد نه در میان ترکان مشخص نیست شاید زاده شدن انسان پس از نه ماه و نه روز پس از انعقاد نطقه علت این امر باشد. به فرض صحیح بودن این تئورى مى توان حدس زد ترکان از باستان ترین ایام تا حال توانسته اند با تشخیص نوعى نظم در طبیعت با درک پریودیک بودن این نظم حول عدد 9 آشنا شده و آنرا به عنوان یک عدد مقدس در میان ترکان تعمیم دهند. با مطالعه ى تاریخ تمدن ترکان از ترکان باستان تا همین اواخر در مى یابیم اهمیت عدد 9 همچنان در طول تاریخ پابرجا بوده است.

اولین تمدن شناخته شده جهان از آن سومریان پروتورک مى باشد. طبیعى است عدد مقدس 9 نیز در میان ترکان سومرى رایج باشد. مثلاً در میان سومرى ها در هر برج دروازه ایشتر (الهه ى عشق از مصدر ایسته مک ) 9 ردیف حیوان نقش گردیده بود. شامل گاوهاى زرد طلایى با یال ها و منگوله هاى آبى و شاخهاى سبز ، شیرهاى زرد رنگ با خال هاى سفید که همه در زمینه اى آبى نقاشى شده بودند. مى دانیم شاخ از مظاهر قدرت آسمانى ترکان و رنگ آبى رنگ تقدس در میان جوامع ترک محسوب مى شود.

2 _ در میان قبایل ترک ساکن ترکستان به قبیله دوققوز اوغوز نیز برمى خوریم. قبایل اوغوز مرکب از 24 قبیله از دوققوز اوغوز ها منشعب شده اند. در کتیبه هاى اورخون در میان دوققوز اوغوزان از مراسم یوغ (عزادارى) به مناسبت مرگ آلپ ارتونقا که در شاهنامه افراسیاب خوانده شده یاد شده است.

3 _ در کتاب وزین دده قورقود شاهکار ادبى ترکان نیز عدد 9 به نحو بارزى دیده مى شود. در داستان « قازان بگ اوغلى اوروز بگین توتساق اولدوغى بویى بیان ائده ر خانیم هئى » از کتاب دده قورقود داریم:« بیر گون اولاش اوغلى قازان بگ یئرینده ن تورمیشدى قارا یئرین اوزه رینه اوتاق لارین تیکدیر میشدى. بین یئرده ایپک خالچاسى دؤشنمیشدى. آلا سایودن گؤک یوزینه آشانمیشدى. توقسان تومن گنج اوغوز صؤحبتینه دیریلمیشدى. آغزى بؤیوک خومره لر اورتالیغا سالینمیشدى . توققوز یئرده بادییه لر قوریلمیشدى. آلتون آیاق صراحیلر دیریلمیشدى. توققوز قارا گؤزلى اؤرمه ساچلى، اللرى بیله گینده ن قینالى، بارماق لارى نیگارلى ، بوغازلارى بیر قاریش کافر قیزلارى آل شرابى آلتون آیاغا قالین اوغوز بگلرینه گزدیره ر لردى» در این متن دختران نه گانه با جامهاى شراب دیده مى شود.

4 _ در اعتقاد شامانیسمى ترکان باستان « باى اولگن » بر بلند ترین نقطه ى آسمان نهم بر قله کوه قرار گرفته است.

5 _ در کتاب وزین دیوان لغات الترک نوشته محمود کاشغرى اولین تورکولوژ جهان در ماده ى توققوز توغلوق خان چنین آمده است: « خاقان و ملک داراى توققوز توغ یعنى داراى نه درفش و بر نه درفش چیزى نمى افزایند و هر چند که ولایت و مقام بیشتر شود به همان نه فال نیک گیرند و شگون دارند. و این علم ها و درفش هاى نه گانه را از دیبا یا حریر نارنجى رنگ سازند نیکو فالى را».

6 _ امیر تیمور که به حق وارث امپراطورى فرهنگى _ سیاسى ترکان بود نیز به رسم اجدادش عدد نه را مقدس مى شمرد. وى پس از فتح دمشق از مردم تحف و هدایایى جمع کرد و این تحف را « دو قوزات » یعنى نه تا از هر جنس مى نامید.

7 _ در دیرین ترین متن ادبى مغولان که خویشاوند فرهنگى ترکان هستند چنین آمده است: « چنگیز رو به آفتاب مى نمود و کمربند خود را بر گردن انداخته و کلاه را در دست گرفته به سینه خود مى زد و نه بار در برابر آفتاب سجده مى کرد و سپس جرعه افشانى و نیایش مى نمود». درباره تاریخچه ى جرعه افشانى در میان ترکان و سمبولیسم آن مقاله دیگرى در دست تهیه است. این رسم دیرین ترکان در میان یونانى ها و فارس ها نیز رسوخ کرده است.

8 _ در تاریخ جهان آرا که درباره ى امپراطورى آذربایجان دوره ى شاه اسماعیل خطایى نوشته شده داریم: « اویماق مغول نه نفرند بدان جهت ترکان عدد توقوز را معتبر دانند. گفتنى است اویماق تاتارها نیز هشت نفر بود بدین جهت عدد هشت نیز به مثابه ى سمبول ترکان تاتار انتخاب شده بود. محمد امین رسول زاده بانى جمهورى آذربایجان پرچم رسمى آذربایجان را منقوش به ستاره هشت پر نمود چرا که تا چندى پیش ترکان آذربایجان در میان روسها به تاتار مشهور بودند. ستاره هشت پر در میان ایلامیان پروتورک نیز اهمیت داشت و ساختمان کاخ خورشید نادر در کلات که هنوز هم موجود است بصورت هشت گوش ساخته شده است. مى دانیم نادر شاه افشار داراى شعور ملى بوده و به ترک بودن خود افتخار مى کرده است.

9_ امپراطورى ایلخانى نیز که تمام آسیا را تحت تسلط خود گرفته بود نیز عدد نه را عددى مقدس مى شمرد مثلاً قوبیلاى تمام هدایا را با مضربى از عدد 9 دریافت مى کرد. مارکوپولو سیاح ونیزى که به این مساله اشاره کرده است همچنین مى نویسد: « سارق در میان ترکان اگر مستحق مرگ نباشد جزایش چوپ و فلک مى باشد مى تواند مجازات خود را بازخرید کند. در این صورت باید نه برابر قیمت شى مسروقه را بپردازد.».

10 _ سپاه مغول در جنگى که به قصد حمله به ارمنستان در سال 1241 م انجام دارند پس از پیروزى بر دشمن از هر پیکر افتاده دشمن یک گوش کندند و نه کیسه بزرگ را از آن انباشتند.

11 _ در میان ترکان ترکمن نیز همین رسم دیده مى شود مثلاً مهریه دختران ترکان بر مدار نه بود « دو نه طلا، سه نه طلاو...» دخترخان و طورها و سایر اعیان تا نود دوقوز طلا بر قرار مى شد.

12 _ در کتاب نفیس « سنگلاخ » که در عهد نامه نادر شاه نوشته شده داریم: « بعضى از مورخین هم عدد اولاد یافت را نیز که ابوالترک است نه شمرده اند. هدیه و پیشکش را از هر جنس که باشد نه نه ترتیب مى دهند لهذا هدیه و پیشکش را نیز بالمجاز «توقوز» نامند. و موافق شرع نبوى نیز مزیت عدد نه عدد دیگر وضوح دارد زیرا که عدد اسماء حسنى الهى نود و نه است» در همانجا ذیل لغت توقوز اتابک داریم:« کنایه است از آبا علوى که عبارت از نه فلک باشد».

13 _ طرخان از جمله القاب مهم در سیستم اجتماعى ترکان بوده که دارنده این لقب از «نه» امتیاز برخوردار بود. نام پدر معلم ثانى افتخار فلسفه ترک حکیم ابونصر فارابى ، محمد طرخان بوده است.

14 _ در پرچم رسمى ترکان چچن نیز گرگى با نه ستاره در اطرافش دیده مى شود.

15 _ در میان دریاچه اورمیه جزیره اى به نام « دوققوزلار » دیده مى شود و در خود شهر اورمیه یخ خانه اى به نام دوققوز پله وجود دارد.

16 _ در میان ترکان قاجار نیز عدد 9 از اهمیت برخوردار بود بطوریکه به مناسبت ورود مظفرالدینشاه از اروپا به سرحد نه طاق نصرت به افتخار وى برپا داشتند.

17 _ رسم تقدیس عدد نه به میان یونانیان نیز رسوخ یافته است. این رسوخ بى شک از طریق ترکان اسکیت انجام یافته است بطوریکه در اساطیر یونان « هیدرا » مار نه سرى است که به دست هرکول کشته مى شود.

18 _ در اشعار ظهیر فارابى نیز داریم: نه کرسى فلک نهد اندیشه زیر پاى         تا بوسه بر رکاب قیزیل ارسلان زند

 

منابع

 

1. 1.        ساندرز.ن.ک.، بهشت و دوزخ در اساطیر بین النهرین ، اسماعیل پور، ابوالقاسم ، نشر فکر روز، تهران چاپ اول 1373 ص 63
2. 2.       کؤپرولو، فؤاد ، تورک ادبیاتى تاریخى، استانبول 1981، ص 49
3. 3.      گونئیلى، حسین .م. دده قورقود کیتابى و دده قورقود کیتابندا سؤزلر آدلار تهران 1378، ص 127
4. 4.       الیاده، میرچا، رساله در تاریخ ادیان ، جلال ستارى ، تهران ، سروش ، چاپ اول 1372، ص 76
5. 5.      کاشغرى ، محمود، دیوان لغات الترک ، دبیر سیاقى ، تهران 1377 ، ص 491
6. 6.       زیاده، دمشق در عصر ممالیک ، جمال الدین اعلم ، تهران 1351 ، ص 32
7. 7.      پلیو، پل ، تاریخ سرى مغولان ، شیرین بیانى ، تهران 1350 ، ص 38
8. 8.      غفارى قزوینى ، قاضى احمد ، تاریخ جهان آرا، ص 40
9. 9.       اوتر ، ژان، سفرنامه ژان اوتر عصر نادر شاه ، دکتر على اقبالى ، تهران چاپ اول 1363
10. 10.     مارکوپولو ، سفرنامه مارکوپولو ، با مقدمه جان ماسفیلر، جیب الله صحیحى تهران 1350 ، ص 139
11. 11.     همان ، ص 92
12. 12.    ویلتس ، دوراکه ، سفیران پاپ به دربار خانان مغول، مسعود رجب نیا، چاپ اول خوارزمى ، 1353 ، ص 69
13. 13.   میرپنجه ، سرهنگ میر اسماعیل ، خاطرات اسارت روزنامه سفرخوارزم و حیوه ، تهران 1370 ، ص 128
14. 14.    استرآبادى ، سنگلاخ، ص 119
15. 15.   همان ، ص 120
16. 16.    فیضى الهى وحید ، دکتر حسین ، مجله شکار و طبیعت شماره 51
17. 17.   ملیچک ، روزنامه خاطرات عزیز السلطان ( ملیجک ثانى) ج اول ، تهران 1377 ، ص 293
18. 18.   ساندروز ص 47