مروری بر زندگانی علمی زنده یاد دکتر حمید نطقی تورکولوژ و پدر علم «روابط عمومی» نوین ایران

در این دنیای فانی چه بسیار افرادی که فقدانشان تنها یک خانواده را متأثر می گرداند و افرادی که وفاتشان تنها طایفه ای را متأثر می کند ولی کمند افرادی که فقدانشان بر حیات فرهنگی یک ملت تأثیر منفی گذاشته و موجب اندوه عمیق کل افراد جامعه می شود.بی شک دکتر حمید نطقی در سایه خدمات آگاهانه آکادمیک بسیارش برای زبان،ادبیات و فرهنگ آذربایجان در زمره ی این افراد انگشت شمار می باشد.

زنده یاد دکتر حمید نطقی در سال 1299 شمسی در شهر تبریز متولد شد.تحصیلات اولیه خود را در تبریز گذرانده و سپس جهت ادامه تحصیل به استانبول رفته به تحصیل در رشته حقوق تا سطح دکترا پرداخت. همزمان با تحصیل در رشته حقوق از توجه به مسائل فرهنگی آذربایجان و ترکان آن سامان غافل نشده و توانست از این امکان به وجود آمده حداکثر استفاده برده و به تحصیل شاخه های مختلف زبان ترکی آن هم بصورت کاملا کلاسیک و آکادمیک و علمی بپردازد. با توجه به  همین پتانسیل عظیم علمی بود که توانست شاخه زبان شناسی ترکی را در مجله وارلیق که می توان این مجله را اولین آکادمی علمی نوین ترکان آذربایجان نامید، در تهران پایه ریزی کند. وی پس از انقلاب با همکاری و فعالیت در مجله وارلیق توانست بسیاری از اندوخته های علمی خویش را در رشته تورکولوژی و زبان شناسی ترکی آذربایجان به نحو شایسته ای ابراز کرده و نسبت به تثبیت آنها در جامعه بحرانی ترکان اقدام نماید. این بحران فرهنگی که از اوایل حکومت ضد فرهنگی پهلوی در ایران شروع شده بود با پیروزی انقلاب اسلامی و انتشار مجله وزین فرهنگی وارلیق به رهبری دده قورقود زمان ما «دکتر جواد هیئت» اندکی تسکین یافت.

  وی پس از انقلاب فرهنگی و تعطیلی دانشگاهها برای اولین بار در تاریخ دانشگاههای تهران به تدریس زبان و ادبیات ترکی آذربایجانی پرداخته و همزمان نیز از تدوین برنامه های دانشگاهی علم جدید «روابط عمومی» غافل نشده و ریاست کرسی ارتباطات دانشکده ارتباطات و علوم اجتماعی را تا سال 1362 شمسی بر عهده گرفت. بسیاری از سازمان های روابط عمومی وزارتخانه ها و سازمان های دولتی ایران یادگار این مرحوم می باشد به این سبب وی را پدر علم دوایط عمومی ایران می نامند.

زنده یاد دکتر حمید نطقی از نخستین شماره های مجله وارلیق در سال 1358 شمسی به تاریخ کهن زبان و ادبیات ترکی پرداخته و در مجله وارلیق شماره تیر – مرداد1358 ضمن بیان اوضاع فرهنگی آذربایجانیان تحت عنوان «زنگین یوخسول لار»/فقیران ثروتمند (اشاره به فرهنگ غنی ترکان آذربایجان) به تشریح پیشینه زبان ترکی از قبل از میلاد پرداخته سپس به مطالعه تطبیقی لهجه ترکی آذربایجان معاصر با تورکی 1500 سال پیش پرداخت. وی همچنین در این مقاله ضمن اشاره به تضییقات فرهنگی رژیم ضد بشر پهلوی علیه فرهنگ و زبان و ادبیات تورکی آذربایجان می افزاید:«ما ملتی نیستیم که دیروز خلق شده باشیم ما مالک فرهنگ و ادب غنی اجدادمان هستیم. دکتر محسنی ها، مستوفی ها، کسروی ها وسایر آریایی پرستهای رژیم پهلوی نمی توانند با همکاری چند فرزند ناخلف آذربایجان علیه هویت فرهنگی و زبان آذربایجان عمل کنند». وی سپس ضمن استقبال از انقلاب اسلامی در ایران که حیات معنوی تورکان آذربایجان را دوباره به ارمغان آورد خطاب به آریایی پرست ها و نخاله های رژیم سلطنتی   می نویسد:«این دفعه دیگر نمی توانید به جرم نوشتن به زبان تورکی و علاقمندی به تاریخ و ادب کهن آذربایجان به ما

مهر «کمونیست» و «پان تورکیست» بزنید.»

زنده یاد دکتر نطقی در شماره 5 مجله وارلیق(شهریور 1358) در پاسخ به نامه ای از دبیران آموزش و پرورش تبریز که خواستار حل تشتت درمسأله خط در نوشتار تورکی شده بودند ابندا به عنوان مقدمه از الفباهای زبان ترکی که در طی تاریخ مورد استفاده بوده اند نام برده سپس اصلی ترین دغدغه خاطر خویش را که همانا اصلاح الفبای عرب و تطبیق آن برای زبان ترکی بود را به اجرا در آورده، پس از چندین ساال مطالعه، تحقیق، بررسی و تجربه، الفبای اصلاحی را که «الفبای وارلیق» مشهور است طی یک مقاله مبسوط تحت عنوان «یازی قایدالاری» در مجله وارلیق آذر – دی1365 شمسی مطرح نمود.

وی در سالهای بعد نیز آنی از پرداختن به سابقه تاریخی زبان ترکی آذربایجان غافل نشده و بصورت کاملا آکادمیک و علمی به بررسی فونولوژی،مورفولوژی و لغات زبان تورکی در مقالات زیر پرداخت:

1 - یادداشتهایی درباره نحو ترکی.

2 - بررسی لکسیکولوژی لغات مصطلح در اشعار ترکی شهریار.

3 - بررسی پسوندهای کلمه ساز در ترکی که از بکرترین مباحث مربوط به لغات ترکی می باشد.

وی در مقاله های بعدی به تطبیق تئوری های نوین در موضوع فرهنگ و تمدن با فرهنگ غنی ترکان آذربایجان پرداخته سپس به تضییقات فرهنگی علیه ترکان در قالب مقاله «منشور شیطان» پاسخ میدهد.در این مقاله وی ابتدا به نظریه های نژادپرستانه آریایی پرست ها پرداخته و سپس آنها را نقد می کند.

زنده یاد دکتر حمید نطقی در شعر و شاعری نیز چیره دست بوده و اشعار وی از لحاظ لغات ترکی و تصویر سازی از طبیعت و خیال کاملا غنی بوده که بررسی این ویژگی های ادبی در عرصه مطالعات آذربایجان شناسی از اهمیت زیادی برخوردار است.مجموعه شعر وی تحت عنوان «هر رنگ ده ن» با تخلص «آیتان» Aytan نیز چاپ شده است.

زنده یاد دکتر حمید نطقی پس از یک عمر تلاش و کوشش در بسط آکادمیک زبان و ادبیات ترکی آذربایجان و علم روابط عمومی در 27 تیر 1378 شمسی پس از 75 روز بیماری در سن 79 سالگی دار فانی را وداع گفت. امید که زندگانی این پیر فرزانه سر مشق تمام جوانان علاقمند علم و دانش است.